Dominee Jaap Joppe verloor zijn zoon: ‘situatie verandert niet door geloof, maar je kunt wel kracht ervaren’

BARNEVELD Van Jaap Joppe, predikant van de Hersteld Hervormde Gemeente in Barneveld en omstreken, verscheen onlangs het boekje ‘Ik heb uw tranen gezien’. Hij vertelt over het verlies van zijn zoon Christian, die op zaterdag 20 december 2003 overleed. ,,Het gebeurde toch nog onverwachts.’’

De maand december is voor ons nog altijd een moeilijke maand, ook omdat het de maand is waarin onze zoon Christian, negen jaar voordat hij overleed, ziek is geworden’’, vertelt dominee Jaap Joppe (55). 

Christian kreeg achtentwintig jaar geleden hoge koorts. Hij was nog een baby, ,,een vrolijk jongetje met wie tot dan toe niks aan de hand was’’, vertelt Joppe. Kinderen zijn wel eens vaker grieperig, dachten zijn jonge ouders eerst nog. ,,Hij had hoge koorts. We hadden hem in een ledikantje in de kamer gelegd. Mijn vrouw Nellie schrok ‘s avond enorm. Ze ging bij hem kijken en hij voelde helemaal slap aan. We hebben meteen 112 gebeld. Hij ging met spoed naar het streekziekenhuis, later naar het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht, waar hij ernstig gehandicapt, in een wakende, comateuze toestand uit kwam.’’

Nieuws gaat verder dan de gemeentegrens. Daarom brengen wij ook bijzondere verhalen van buiten jouw gemeente. Artikelen die je motiveren, inspireren en je aan het denken zetten. Kortom: verhalen die de moeite waard zijn om te lezen.

Ds. Jaap Joppe ontvang boek uit handen van de hoofdkoster van de Pniëlkerk, Jaap van den Berg. Foto: Hersteld Hervormde Gemeente Barneveld.

COMATEUS Het bleek te gaan om een vorm van hersenvliesontsteking. ,,Hij had overdag zijn ogen open en ‘s nachts gesloten, maar hij reageerde niet meer echt bewust. Het ging de ene keer beter dan de andere. We verzorgden hem thuis, mijn vrouw en ik en de oudere kinderen, Hanneke, Gerhard, Matthijs en later Elsbeth. Op zijn vierde ging hij een dag in de week naar een dagverblijf voor gehandicapte kinderen. Hij moest worden gevoed en helemaal verzorgd. Dat was al een verlies, een verlies van gezondheid.’’

In die tijd studeerde Joppe theologie, om predikant te worden. Daarnaast werkte hij in het onderwijs. ,,Dan komt er wel wat op je af. Er wordt behoorlijk aan je leven geschud’’, zegt hij. ,,Eerst was het nog de vraag of hij uit zijn coma zou komen, maar het werd duidelijk dat we hem wat dat betreft voor een deel hadden verloren, want in die comateuze toestand was er niet meer het contact dat we eerst met hem hadden.’’

HEEL DUBBEL Christian overleed in een tijd waarin Joppe predikant was van de Hervormde Gemeente in het Zeeuwse Sirjansland. De synodes van de Lutherse Kerk, de Gereformeerde en de Hervormde Kerk hadden in dat jaar, op 12 december 2003, ieder afzonderlijk besloten dat ze als één Protestantse Kerk verder zouden gaan. Binnen de Hervormde Kerk werd dit besluit aangenomen met een meerderheid van twee stemmen. ,,Ik was binnen de hervormde synode een van de vierentwintig tegenstemmers’’, vertelt Joppe. ,,Ik ben een bruggenbouwer, maar we ervoeren dat het echt niet meer mogelijk was om op de oude grondslag van de Bijbel en de gereformeerde belijdenisgeschriften te blijven bestaan.’’ 

Ik was binnen de hervormde synode een van de vierentwintig tegenstemmers

Zijn eigen gemeente Sirjansland ging niet mee met de nieuw gevormde Protestantse Kerk, maar een deel van de kerkenraad en van de gemeente deed dat even later toch, waardoor de gemeente scheurde. ,,Dat heb ik ook als een groot verlies ervaren. Precies in de tijd rond het overlijden van onze zoon. Op de twintigste overleed hij onverwacht, ‘s nachts in zijn slaap. Terwijl dit in mijn eigen gemeente speelde. Dan ben je tegelijkertijd bezig met rouwverwerking - dat was allemaal heel dubbel. We hebben van alles geprobeerd om die kerkelijke breuk niet definitief te laten worden. Ik ben dus van origine een hervormde predikant die waar mogelijk de verbinding zoekt.’’ Na Sirjansland (2000-2004) stond dominee Joppe achtereenvolgens in Sint Maartensdijk (2004-2011), Woudenberg (2011-2015), Oud-Beijerland (2015-2020) en in Barneveld en omstreken (sinds 2020).

Ds. Jaap Joppe over rouw en het verlies van zijn eigen zoontje. Foto: Henk Hutten.

KRACHT Het sterven van Christian kwam onverwacht, maar het was anders dan zijn plotselinge ziekte, blikt Joppe terug. ,,We wisten dat het kon gebeuren, maar we waren hem voor die tijd ook al voor een deel kwijt. We merkten wel hoe ingrijpend het was dat we ons kind kwijt raakten, terwijl we negen jaar druk waren met zijn verzorging. Dat gold ook voor de kinderen die ouder zijn dan hij. Tegen andere ouders zou ik willen zeggen: vergeet ook de andere kinderen niet. Heb ik dat zelf goed gedaan? Achteraf zeg ik dat het nog beter had gekund.’’

,,Mijn vrouw en ik hebben vanuit ons geloof de kracht gevonden om het leven weer op te pakken.’’ Eerst wilde Joppe zelf de rouwdienst leiden als predikant, maar hij vroeg, mede op advies van anderen, een bevriende predikant uit Tholen om dit te doen. ,,Daarna hebben we vrij snel de dingen weer opgepakt. We kregen er de kracht voor.’’ Op de zondag, een dag na het overlijden van Christian, zou Joppe voorgaan in de Hersteld Hervormde Gemeente van Sint Maartensdijk (Zeeland). ,,Dat kon niet doorgaan, maar ik heb zoveel medeleven vanuit die gemeente ontvangen.’’ Joppe aarzelde mede om die reden niet om het beroep vanuit deze gemeente in 2004 aan te nemen.

De situatie verandert niet door je geloof, maar je kunt er wel kracht in ervaren

In zijn bundel ‘Ik heb uw tranen gezien’ staan vijfentwintig meditaties over Bijbelgedeelten uit het Oude en Nieuwe Testament waarin sprake is van verlies en rouw. Welke Bijbeltekst geeft u zelf troost? ,,’Hij troost het hart dat schreiend tot Hem vlucht’ (Psalm 145 vers 6) is een tekst die mij zegt dat het God zelf is die troost geeft en die weet hoe Hij dat moet doen. Hij kan troosten, ook als ik nu kinderen zie die leeftijdsgenoten van Christian hadden kunnen zijn. Hij ziet het en Hij geeft troost. Tijdens zijn begrafenis was mijn vrouw zwanger van ons achtste kindje. De tekst op zijn geboortekaartje komt uit Job 5 vers 18: ‘Want Hij doet smart aan, en Hij verbindt; Hij doorwondt, en Zijn handen helen’. Door het verdriet en gemis heen is er toch troost.’’

In het slothoofdstuk van uw nieuwste boekje schrijft u dat het geloof de moeite en de pijn van het moment niet wegnemen.
,,De situatie verandert niet door je geloof, maar je kunt er wel kracht in ervaren. Er is er Eén bij wie je altijd terecht kan, ook al kan je op dat moment vanwege een verlies niet meer functioneren zoals eerder.’’

Kunt u zich voorstellen dat mensen in zo’n situatie hun geloof verliezen?
,,In een vorige gemeente maakte ik een echtpaar mee dat vlak na de geboorte een tweeling verloor. Het wiegje, alles stond voor hen klaar. Ze raakten zo verbitterd dat ze met alles hebben gebroken. De reactie van een ouderling die hen bezocht, was goed bedoeld, maar het zou beter zijn geweest als hij zijn woorden niet had uitgesproken. Je kunt eigenlijk alleen maar naast mensen gaan zitten en met hen mee lijden in zo’n situatie.’’

Jaap Joppe en zijn vrouw hebben negen kinderen gekregen, van wie er vier kort voor of na het overlijden van Christian werden geboren, Jacomijn, Bartjan, Stephan en Rosalien. ,,Ze zijn tot op heden kerkelijk betrokken gebleven’’, zegt Joppe, als ik hem ernaar vraag. ,,Vier van hen, de oudsten, hebben zijn ziekte en overlijden bewuster meegemaakt. Zij vertellen wel eens dat ze naar zijn grafje toe zijn gegaan, in Sirjansland in Zeeland. Ze zijn hierdoor niet verbitterd geraakt en hebben de kerk niet vaarwel gezegd.’’

Voor veel mensen is in deze tijd volgt er niets meer na de dood. Meer dan dit leven is er niet voor hen.
,,Ik kan zeker met hen meedenken, hoe ze ertoe zijn gekomen. En ik probeer op een eenvoudige manier aan te geven dat ik wel geloof in een hiernamaals. Dat dit vanuit de Bijbel voor mij een geweldige troost is, als je in Christus gelooft. Ik probeer hen op die manier jaloers te maken, tot nadenken te stemmen. En ik zeg eerlijk dat ik ook niet alles begrijp.’’

Aan de andere kant zijn er christenen die bij een plotseling verlies helemaal geen troost ontvangen uit Bijbelteksten.
,,Bij een plotseling overlijden, door een ongeval of een suïcide, wat helaas ook wel voorkomt in onze kringen, luister ik vooral. Dan kom ik als predikant niet meteen met Bijbelteksten binnen. In het boekje haal ik de geschiedenis van Job aan. Hij verloor alles: zijn kinderen, zijn bezittingen en zijn gezondheid. Zijn vrienden - ze zijn gelovig - komen bij hem op bezoek. De eerste dagen zeggen ze helemaal niets. Ze zijn er, en dat is belangrijk. Ik vraag bij een overlijden wel eens of ik een paar verzen zal lezen uit de Bijbel. Mensen zijn soms zo lamgeslagen en verdoofd door een groot verdriet dat je moet oppassen met allerlei goedbedoelde opmerkingen. Dat gebeurt helaas wel, blijkt uit een onderzoek in de kerken over pastoraat na verlies. Het is alleen maar teleurstellend als je in het pastoraat dingen te snel invult en als je antwoorden geeft op vragen die niet zijn gesteld.

De vrienden van Job zeggen na dagen van zwijgen dat hij wel zal zijn gestraft voor een zonde die hij heeft begaan. Hoe goed bedoeld ook: daar is Job niet mee getroost. Ze verwonden hem nog meer. Als het mogelijk is moet je het Woord wel laten spreken’’, zegt Joppe. ,,Het Woord biedt immers meer troost dan mijn woorden kunnen bieden. Meer dan wat ik spreek of denk.’’

Het Woord biedt immers meer troost dan mijn woorden kunnen bieden. Meer dan wat ik spreek of denk

Zijn boekje ‘Ik heb uw tranen gezien’ verschijnt naar aanleiding van het onderzoek ‘Pastoraat na verlies’ in samenwerking met de verenigingen In de knop gebroken, Naamloos Verdriet, Samen Alleen en de stichting Winst uit verlies, waar lotgenoten met verlies elkaar ontmoeten. Het eerste exemplaar van dit boekje heeft hij tijdens de ouderenmiddag van de Hersteld Hervormde Gemeente van Barneveld en omstreken overhandigd aan de hoofdkoster van de Pniëlkerk, Gerard van den Berg. Op 16 augustus 2022, ruim drie maanden geleden, overleed zijn vrouw Brandje in de leeftijd van 82 jaar na een periode van afnemende gezondheid.

Het boekje is een vervolg op het vorig jaar verschenen boekje met vijfentwintig meditaties over troost in moeiten en zorgen, ‘Ik zal u rust geven’, dat ingaat op de psychische nood van mensen. Jaap Joppe heeft dat boekje uitgebracht in samenwerking met diaconaal gastenhuis De Oase in Ouddorp, waar mensen die dat nodig hebben drie maanden of langer terecht kunnen. Hij was nauw betrokken bij de oprichting ervan. ,,We trekken in veel dingen gescheiden op, maar dit was een gezamenlijk initiatief van vier kerken uit de gereformeerde gezindte.’’